Ζαγοροχώρια

Πολύ σημαντική πρωτοβουλία της Ριζαρείου αποτελεί η ίδρυση και η λειτουργία του Πνευματικού Κέντρου «ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ». Στεγάζεται σε παραδοσιακό οίκημα που δώρισε στη Ριζάρειο μαζί με τις βοτανικές συλλογές του και άλλο μουσειακό – αρχειακό υλικό, ο αείμνηστος Ζαγορίσιος δάσκαλος, λαογράφος, φυσιοδίφης και συγγραφέας Κώστας Λαζαρίδης. Λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1990 στο Κουκούλι Ζαγορίου Ιωαννίνων.

Εκεί ο επισκέπτης και ο μελετητής θα ανακαλύψουν ιστορικές επιστολές, έγγραφα, παλαίτυπα, λαογραφικά ανέκδοτα κείμενα, παλιές εφημερίδες και πλούσια βιβλιοθήκη. Στις προσθήκες του Μουσείου υπάρχουν δείγματα των φαρμακευτικών φυτών που ευδοκιμούν στην περιοχή και πληροφορίες για το θαυματουργό επάγγελμα των Βικογιατρών, μιας ομάδας πρακτικών ιατρών που έφτιαχναν θεραπευτικά σκευάσματα (μαντζούνια) από φυτά.

Εξαίρετο δείγμα ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και τοιχογραφίες, αποτελεί και η κοίμηση της Θεοτόκου στο Κουκούλι, ένας ναός ρυθμού Βασιλικής. Σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στη δυτική είσοδο, ο σημερινός ναός χτίστηκε το 1788, στη θέση που το 1630 είχε κτιστεί για 2η φορά ο ναός, στα θεμέλια της πρώτης μικρής οικοδομής του ιερού ναού σε χρονολογία που δεν δηλώνεται.

Είναι ένα από τα πιο γνωστά αρχοντικά της περιοχής και μνημείο παράδοσης και αρχιτεκτονικής ολόκληρου του Ζαγορίου, με εκπληκτικές τοιχογραφίες που έχουν συντηρηθεί το 2002. Χτίστηκε πριν το 1830 και είναι το σπίτι που γεννήθηκε ο μεγάλος ευεργέτης του χωριού, Ευγένιος Πλακίδας – 1855-1919-. Η κοινότητα Κουκουλίου με πρακτικό της την 27η Αυγούστου 1909 τον ανακήρυξε ευεργέτη. Με χρήματά του έγινε η Βόρεια πλευρά της Εκκλησίας του Κουκουλίου το έτος 1853. Μαζί με τον αδελφό του Ανδρέα ανακαίνισαν το «Καλογερικό» γεφύρι και από τότε μετονομάστηκε σε «Γεφύρι του Πλακίδα».

Δίπλα από την εκκλησία υπάρχει ένα εντυπωσιακό από αρχιτεκτονικής άποψης κτιριακό συγκρότημα, που περιλαμβάνει το εκκλησάκι της Ζωοδόχου, το παλιό σχολείο το κελί και τρεις βρύσες. Δίπλα είναι το παλιό σχολειό το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο μέχρι το 1936. Κάτω από το συγκρότημα υπάρχουν τρεις βρύσες, η βρύση του Μπάσια – Μάνθου , η μεσαία βρύση και η βρύση του Χατζή Βρίτση η οποία χτίστηκε το 1758.

Το τρίτοξο γεφύρι Καλογερικό ή Πλακίδα κτισμένο το 1814, αποτελεί ένα εξαιρετικό μνημείο της τέχνης των γεφυριών με τις άψογα διατηρημένες καμπύλες γραμμές του.

Αρχικά ήταν ξύλινο και ο ηγούμενος του μοναστηριού του Προφήτη Ηλία, που είχε μύλο, έφταξε το σημερινό πέτρινο γεφύρι και γι’ αυτό ονομάστηκε Καλογερικό. Το δεύτερο όνομα «Πλακίδα» το πήρε από τον Κουκουλιώτη άρχοντα Πλακίδα που το επισκεύασε δυο φορές. Το γεφύρι εξυπηρετούσε κυρίως τους Κουκουλιώτες βοσκούς και τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Στα 1964 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο ιστορικό μνημείο .

Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι του κυρ Νούτσου ή Κόκκορου χτίστηκε το 1750. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα και εξαίρετο έργο παραδοσιακής ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής – Ζαγορίσιου γεφυριού και υψώνεται σε απόσταση 2 χλμ νότια από το Κουκούλι .